Một triển lãm mới của Cartiertại Bảo tàng nghệ thuật trang trí (Musée des Arts Décoratifs), Paris, khám phá sức ảnh hưởng lâu dài của nghệ thuật Hồi giáo đối với đồ trang sức và đồ vật quý giá của thương hiệu nổi tiếng này. Studio kiến trúc của Mỹ DS + R (Diller Scofidio + Renfro) đã thiết kế bản vẽ phối cảnh cho triển lãm mang tên ‘Cartier và Nghệ thuật Hồi giáo: Tìm kiếm nét Hiện đại’. Triển lãm này thực hiện một hành trình tổng thể, tìm hiểu và trình bày sức ảnh hưởng của nền văn hoá nghệ thuật này đã ảnh hưởng tới thương hiệu thế nào trong khuôn khổ bối cảnh văn hoá Paris đầu thế kỷ 20.
Bảo tàng Nghệ thuật Trang trí, Cartier © MAD Paris-Photo Christophe Dellière
Khám phá lịch sử mối quan hệ của Cartier với Nghệ thuật Hồi giáo
Triển lãm Cartier tập trung vào đầu thế kỷ 20, đặt Louis và Jacques Cartier, hai trong số các cháu trai của người sáng lập, vào trung tâm của câu chuyện. Đối với Giám đốc hình ảnh, phong cách và di sản tại Cartier International, Pierre Rainero, các sự kiện văn hóa của thời kỳ này trở thành một phần quan trọng trong lịch sử của Cartier. Vào đầu thế kỷ 20, Paris trở thành một trung tâm thương mại quan trọng cho các tác phẩm nghệ thuật Hồi giáo.
Ông nói: “Cuộc Cách mạng Lập hiến ở Iran (1905 – 1911) và sau đó là sự chia cắt của Đế chế Ottoman, dẫn đến sự xuất hiện của những kiệt tác nghệ thuật Hồi giáo ở Paris, đồng thời nhấn mạnh rằng bối cảnh lịch sử về cơ bản là phần không thể thiếu trong câu chuyện của Cartier".
Vương miện, Cartier London, 1936, bạch kim, kim cương, ngọc lam- Bộ sưu tập Cartier của Vincent Wulveryck
Đồng thời, nghiên cứu nghệ thuật Hồi giáo đang nổi lên như một ngành học ở châu Âu, và các cuộc triển lãm dành riêng cho nghệ thuật Hồi giáo đã được tổ chức theo khía cạnh đó: vào năm 1903 tại Bảo tàng nghệ thuật trang trí và vào năm 1910 ở Munich.
Những sự kiện văn hóa có ảnh hưởng lâu dài đến hai anh em nhà Cartier, và các nhà thiết kế và studio mà họ tìm đến để lấy cảm hứng sẽ được khám phá trong phần đầu tiên của triển lãm, trong khi cách họ lấy cảm hứng từ nghệ thuật Hồi giáo là trọng tâm của phần thứ hai.
Sở thích cá nhân của Louis Cartier đối với thể loại nghệ thuật này đã được dựng lại với sự hỗ trợ từ kho lưu trữ của Cartier, với một số tác phẩm nghệ thuật và sách của ông lần đầu tiên được tái hợp tại đây. Còn trong khi đó, đối với Jacques Cartier, tình yêu du lịch của ông được khám phá trong những kho báu mà ông đã đi qua như Ấn Độ, nơi ông đến thăm lần đầu tiên vào năm 1911; những chuyến đi này đã giúp xây dựng mối quan hệ với những bậc vương tôn quý tộc maharajahs, và sưu tập đồ trang sức cổ cũng như đương đại.
Vòng cổ từ kho lưu trữ
Rainero nói: “Louis Cartier đã tích lũy được một bộ sưu tập tư nhân hết sức độc đáo, như chúng ta biết từ buổi đấu giá được tổ chức sau khi ông qua đời". Ông là một người ham học hỏi với nhiều sở thích, gợi nhớ lại những nhà sưu tập thời Phục hưng hay còn gọi là ‘honnête home’, những thiện nhân của thế kỷ 18. Những món đồ trong bộ sưu tập của Louis Cartier dường như đã phục vụ ba mục đích khác nhau: để thỏa mãn thú vui cá nhân của ông; để truyền cảm hứng cho các nhà thiết kế của ông (như với thư viện mà ông đã dựng lên cho họ); và, khi được thêm vào kho ứng dụng của nhà Cartier [các mảnh vỡ từ đồ trang sức tháo rời và các đồ vật khác], để dùng làm thành phần chính cho các thiết kế mới. Điều chúng ta có thể lưu ý trên tất cả là Louis Cartier đã cung cấp nhiều món đồ trong bộ sưu tập của mình cho các nhà thiết kế, như đã thấy qua những bức ảnh được tìm thấy trong kho lưu trữ của Charles Jacqueau [một trong những nhà thiết kế của thương hiệu]. Ví dụ, những bức ảnh chụp hai hộp bút, từ bộ sưu tập cá nhân của Louis Cartier, được tìm thấy trong kho lưu trữ của Jacqueau, có thể đã là nguồn cảm hứng.”
Những hành trình của Jacques Cartier
Đội ngũ thiết kế của Cartier đã lấy cảm hứng từ những kho báu mà Jacques Cartier mang về từ chuyến du lịch của ông ở Ấn Độ và Bahrain vào năm 1911 và 1912, với vô số vật liệu bao gồm đá quý, đồ trang sức Ấn Độ và các đồ vật quý giá được bổ sung vào kho của Cartier. Các tác phẩm này sau đó được đưa vào con mắt đầy quan tâm đến phong cách của Louis Cartier ở Paris.
Rainero nói: “Những đồ tạo tác này, chủ yếu được mua tại chỗ hoặc từ các thương gia có trụ sở ở Paris, có thể được đưa vào các tác phẩm mới, trở thành thành phần chính trong thiết kế hoặc được sử dụng làm nguồn cảm hứng”.
Jacques Cartier đã sưu tập đồ trang sức và đồ quý giá, đá chạm khắc của đế chế Mughal và cả những bức ảnh mà ông tự chụp hoặc các album mà ông mua, ghi âm, chẳng hạn như Delhi Durbar, một buổi chầu theo cách thức hoàng quyền cực kỳ trọng thể ở Ấn độ.
Thiết kế từ kho lưu trữ Cartier
Sổ sách kế toán từ những chuyến đi của Jacques Cartier đến Ấn Độ ghi lại những lần mua lại đầu tiên của ông từ các cửa hàng đồ trang sức tại địa phương. Chắc chắn không phải ngẫu nhiên mà trong ba tháng trước khi ông trở lại châu Âu, một cổ phiếu “Phương Đông” đã được tạo ra ở Paris. Rainero trích dẫn một chiếc bát bằng đá topaz màu khói nằm trong danh sách mua hàng của Jacques Cartier ở Agra vào ngày 22 tháng 2 năm 1912, và cuộc triển lãm mà ông tổ chức khi trở về từ Ấn Độ, “Đồ vật và đá quý Viễn Đông được sưu tầm gần đây tại Ấn Độ” (Oriental Jewels and Objets d’Art Recently Collected in India), tại cửa hàng Cartier ở London, là những ví dụ về tầm ảnh hưởng lớn mà các chuyến du lịch của ông đã tạo ra. Triển lãm này đã được lưu diễn vào năm tiếp theo ở Paris, sau đó là Boston và New York. Nhờ nghiên cứu chuyên sâu về các bức ảnh lưu trữ, những người giám tuyển gần như đã kết hợp các lựa chọn được trưng bày tại cửa hàng trên đường Rue de La Paix vào năm 1913. Chiếc bát bằng đá topaz màu khói là một phần của lần trưng bày này.”
Những thách thức đối với người giám tuyển
“Ngoài khó khăn cố hữu đối với tất cả các cuộc triển lãm trong việc nhận được sự chấp thuận của những người cho mượn, công việc này đối với những người giám tuyển giống như một cuộc khai quật khảo cổ học,” Rainero nói về triển lãm Paris mới của Cartier.
Đó là một cuộc khảo sát thú vị đầy bất ngờ và khám phá. Họ đã đưa một công trình chuyên sâu vào các kho lưu trữ của Cartier, các kho lưu trữ của Bảo tàng Tiểu cung tại Paris (Petit Palais-Musée des Beaux Arts de la Ville de Paris) và các kho lưu trữ tư nhân.
Đặc biệt, thách thức là làm sao để xác định nguồn cảm hứng sáng tạo của Cartier, xác định vị trí các tác phẩm nghệ thuật Hồi giáo từ bộ sưu tập cá nhân của Louis Cartier, cũng như xác định các món đồ và tài liệu Hồi giáo mà Louis Cartier và các nhà thiết kế của ông có thể đã nhìn thấy và dựa vào.
Pyxis – Sicily, Ngà voi, thế kỷ 15, hợp kim đồng. Trưng bày tại triển lãm Nghệ thuật Hồi giáo, Paris Musée des Arts Décoratifs, 1903, Musée du Louvre
Các giám tuyển đã làm việc để minh họa lại mối liên hệ giữa nguồn gốc của nghệ thuật Hồi giáo và những tác phẩm đã truyền cảm hứng trong triển lãm bằng cách truy tìm nguồn cảm hứng của Cartier với sự phong phú về tài liệu và những món đồ mà Louis Cartier đã có được. Ngoài thư viện cá nhân và các tác phẩm nghệ thuật Hồi giáo từ bộ sưu tập tư nhân, những người phụ trách cũng khám phá các tác phẩm nghệ thuật Hồi giáo được trưng bày trong các bảo tàng ở Paris như Bảo tàng quốc gia Trung cổ (Musée de Cluny) và Bảo tàng nghệ thuật trang trí (Musée des Arts Décoratifs), nhằm trình bày một bức tranh hoàn chỉnh nhất có thể.
Rainero giải thích: “Việc xác định này có được nhờ vào việc phân tích các thiết kế được lưu giữ trong kho lưu trữ của Cartier. Bộ sưu tập lớn các thiết kế, nghiên cứu và bản phác thảo này là chìa khóa để hiểu mối liên hệ giữa các sáng tạo của Cartier và nguồn cảm hứng của chúng.”
Những người giám tuyển cũng đã xác định một kho từ vựng về các hình dạng Hồi giáo đã truyền cảm hứng cho Cartier. Trong phần thứ hai của triển lãm, từ vựng này được minh họa bằng cuộc đối thoại giữa các sáng tạo của Cartier và các tác phẩm nghệ thuật Hồi giáo từ điện Louvre và bộ sưu tập Bảo tàng nghệ thuật trang trí (một số trong số chúng là một phần của triển lãm đầu tiên dành riêng cho nghệ thuật Hồi giáo).
Vương miện từ kho lưu trữ
Những nhà giám tuyển cho thấy rằng kiến trúc, nghệ thuật đóng sách và hàng dệt may là một trong những nguồn cảm hứng chính tạo ra các họa tiết đặc trưng tại Cartier – tường thành luỹ, hình chạm đầu mái, tàng thư cổ,- theo đó mà những thiết kế được sắp xếp trong phần thứ hai này của triển lãm.
Triển lãm Cartier tại Musée des Arts Décoratifs
Bản thân cuộc triển lãm đã tuân theo triết lý ban đầu của Bảo tàng nghệ thuật trang trí về việc trưng bày tác phẩm của các nghệ sĩ khác nhau trong nghệ thuật ứng dụng, để truyền cảm hứng và giáo dục. Đã từng có cuộc triển lãm được tổ chức ở bảo tàng này vào năm 1903 về nghệ thuật Hồi giáo. Đó là điểm khởi đầu cho cuộc triển lãm mới này và giups minh chứng cho vai trò của bảo tàng trong việc ảnh hưởng đến Cartier vào đầu thế kỷ 20.
Các tài liệu tham khảo mang tính lịch sử này được đan xen với các công nghệ kỹ thuật số tương tác để có trải nghiệm đa phương tiện sáng tạo. Rainero nói: “Elizabeth Diller từ DS + R đã được chọn để thiết kế triển lãm vì cách tiếp cận rất thông minh của cô ấy. ‘Tầm nhìn của cô ấy về lĩnh vực thiết kế bối cảnh là tập trung vào bản thân các tác phẩm. Cô hiểu rằng mối liên hệ giữa nghệ thuật Hồi giáo và Cartier đã vượt xa khỏi bối cảnh tò mò đối với Phương Đông đang ngự trị trong thế giới phương Tây vào thời điểm đó. Cô ấy đã phân tích mối liên kết đó với rất nhiều chiều sâu và sự nghiêm túc, và kết quả về mặt bối cảnh là nổi bật và liên kết rất nhiều với tinh thần, và ý tưởng chính đằng sau cuộc triển lãm này.’
Hộp trang trí từ kho lưu trữ
Hình ảnh động kỹ thuật số trên màn hình lớn ở gian giữa tạo thêm một không gian khác cho triển lãm, cho khách tham quan xem ở dạng 3D cả nguồn cảm hứng đằng sau các món trang sức và cách tiếp cận kỹ thuật của đồ trang sức. Rainero cho biết thêm: “Những hình ảnh động này cho thấy các kỹ năng cụ thể cần thiết để tạo ra một viên ngọc, được điều chỉnh phù hợp với chuyển động của người đeo. Bên cạnh nguồn cảm hứng có thể được hiểu trong 2D, các hình ảnh động 3D nhắc nhở chúng ta về thiên chức ban đầu của một viên ngọc, đó là được đeo.”
Cuối cùng thì triển lãm nhằm kỷ niệm mối liên hệ giữa nghệ thuật Hồi giáo và Cartier, vốn vẫn bền chặt như ngày nay, với một nghiên cứu chặt chẽ về các dáng hình của hình học quen thuộc. Chúng được nhìn thấy trong cả các thiết kế đồ trang sức mang tính biểu tượng và trong thiết kế phối cảnh bắt mắt của chính triển lãm.
Vương miện đen từ kho lưu trữ
Rainero thừa nhận tầm quan trọng của bản sắc đồ họa này: Vào thời Louis Cartier, một nghiên cứu về hình học, sự trừu tượng và sự tương tác vô hạn giữa các mẫu và ánh sáng đã được thực hiện. Sự thay đổi rất rõ rệt về hướng sáng tạo này bắt đầu từ năm 1904, ngay sau khi triển lãm mang tên “Triển lãm nghệ thuật Hồi giáo” (Exposition des arts musulmans) được tổ chức tại Bảo tàng nghệ thuật trang trí ở Paris, và 20 năm trước khi Triển lãm quốc tế về nghệ thuật trang trí và công nghiệp hiện đại (Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes) nổi tiếng, được tổ chức tại Paris vào năm 1925. Đây là cách Cartier đạt được danh tiếng như một nhà tiên phong thực sự của những thiết kế mới. Vì vậy, từ rất sớm, vào đầu thế kỷ 20, chúng ta đã chứng kiến một kho từ vựng mới về hình dạng và màu sắc được đưa vào một kho ngữ liệu đã được thành lập chỉnh chu tại Cartier.
Bảo tàng Nghệ thuật Trang trí, Cartier © MAD Paris-Photo Christophe Dellière
Rainero chỉ ra rằng đó là vốn từ vựng tiếp tục phát triển ngày nay, với các hình dạng hình học phong phú được đưa vào mỗi món trang sức đương đại. Không gian trống có tầm quan trọng tương tự như các hình dạng mạnh mẽ và đường nét timh giản, với các đường tạo bóng và các hoa văn được tạo ra. Ông nói: “Hiệu ứng tương tự như hiệu ứng của “mashrabiya”, một yếu tố kiến trúc đặc trưng của kiến trúc truyền thống trong thế giới Hồi giáo, tạo ra ánh sáng theo cách giống như Cartier làm với các họa tiết nạm kim cương. Theo thời gian, những yếu tố này – hình học, sự tương tác vô hạn giữa các mẫu, khai thác tính lộ thiên, chơi đùa với ánh sáng, sự kết hợp màu sắc – bị tách rời khỏi bối cảnh ban đầu của cảm hứng, nhưng vẫn tồn tại bền vững như một sự công nhận về mức độ liên quan lâu dài tới thẩm mỹ trang sức ngày nay."
